Trung tâm Trợ giúp pháp lý (TGPL) nhà nước tỉnh Nghệ An được thành lập theo Quyết định số 4761/QĐ-UB ngày 24/11/1997 của Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An. Ngay từ khi được thành lập, Trung tâm đã nhanh chóng hoàn thiện cơ cấu tổ chức và đi vào hoạt động ổn định, hiệu quả. Trong 25 năm qua, cơ cấu biên chế của Trung tâm có sự thay đổi qua từng thời kỳ. Khi mới được thành lập, Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Nghệ An chỉ có 05 viên chức. Đến năm 2007, ngoài 05 viên chức, Trung tâm đã mở rộng được đội ngũ Cộng tác viên bao phủ hết các huyện, thành phố, thị xã. Để tạo điều kiện thuận lợi cho người dân trong việc tiếp cận với dịch vụ TGPL, năm 2008 UBND tỉnh đã thành lập 03 chi nhánh TGPL trên địa bàn 02 huyện: Diễn Châu, Tương Dương và thị xã Thái Hoà. Đến thời điểm hiện tại, Trung tâm (bao gồm cả 03 Chi nhánh) có 21 biên chế, trong đó có 16 Trợ giúp viên pháp lý (TGVPL), 04 chuyên viên.

Tỉnh Nghệ An với đặc thù địa bàn rộng, dân số đông, trong đó người nghèo và người dân tộc thiểu số cũng như người có công với cách mạng (là các đối tượng thuộc diện được TGPL miễn phí) có số lượng nhiều nên số vụ việc TGPL cũng lớn hơn so với các tỉnh khác. Với số lượng vụ việc và số lượng TGVPL như hiện nay thì số vụ việc trung bình hằng năm của mỗi TGVPL so với mặt bằng chung của cả nước là rất lớn (trên 50 vụ việc tố tụng/TGVPL/năm).

Với sự chỉ đạo sâu sát, đầy trách nhiệm của lãnh đạo Sở Tư pháp và lãnh đạo Trung tâm, hoạt động TGPL trên địa bàn tỉnh Nghệ An ngày càng được đẩy mạnh, không chỉ đa dạng về hình thức mà còn từng bước đi vào chiều sâu. Càng về sau, Trung tâm TGPL tỉnh Nghệ An đã ngày càng quan tâm tới việc tạo điều kiện để các TGVPL trực tiếp thực hiện việc tham gia tố tụng để bào chữa, bảo vệ quyền lợi cho đối tượng, thay vì phụ thuộc vào đội ngũ luật sư, cộng tác viên như trước đây. Kết quả công tác chuyên môn của Trung tâm TGPL đạt được nhiều thành quả đáng tự hào và đã nhiều năm được Bộ Tư pháp ghi nhận. Đến nay, Trung tâm đã 03 lần được Bộ trưởng Bộ Tư pháp tặng Bằng khen vì đã có thành tích xuất sắc trong công tác.

Cơ cấu hoạt động của Trung tâm cũng được thay đổi theo từng thời kỳ. Từ khi thành lập đến năm 2015, Trung tâm tập trung vào công tác truyền thông, TGPL lưu động. Bình quân mỗi năm, Trung tâm tổ chức khoảng 50 đợt TGPL lưu động về các xã, thôn, bản. Thông qua hoạt động trợ giúp pháp lý lưu động, Trung tâm đã thực hiện phổ biến, giáo dục pháp luật cho hàng triệu lượt người và TGPL cá biệt cho hàng nghìn đối tượng. Đến khi có Đề án đổi mới công tác TGPL giai đoạn 2015 – 2025 của Thủ tướng Chính phủ và Công văn số 383/BTP-TGPL ngày 05/02/2016 của Bộ Tư pháp về việc xác định chỉ tiêu vụ việc tham gia tố tụng cho TGVPL, lãnh đạo Trung tâm TGPL đã chú trọng chỉ đạo đẩy mạnh hoạt động tố tụng. Dưới sự chỉ đạo sâu sát và quan tâm của Lãnh đạo, đội ngũ TGVPL đã nhanh chóng nắm bắt và hòa nhịp vào hoạt động tố tụng, phát huy sự năng động, nhiệt tình công tác nên không chỉ đảm bảo về chỉ tiêu số lượng vụ việc mà còn đáp ứng cao nhất yêu cầu về chất lượng vụ việc tố tụng. Nỗ lực cố gắng của đội ngũ TGVPL trong quá trình thực hiện Đề án đổi mới công tác TGPL được thể hiện qua những con số về vụ việc tố tụng đầy ấn tượng, số vụ việc của năm sau luôn cao hơn năm trước. Cụ thể: năm 2015:233 vụ việc; năm 2016: trên 300 vụ việc; năm 2017: 513 vụ việc; năm 2018: 567 vụ việc; năm 2019: 817 vụ việc; năm 2020: 1.019 vụ việc; năm 2021: 1.051 vụ việc.

Kết quả của công tác tham gia tố tụng không chỉ thể hiện qua con số vụ việc tố tụng tăng nhiều qua từng năm, mà còn thể hiện qua chất lượng vụ việc, có rất nhiều vụ án đạt kết quả cao. Điều này thể hiện ở chỗ, các vụ án hình sự, nhờ sự tranh tụng, đối đáp đầy thuyết phục của TGVPL mà Hội đồng xét xử đã chấp nhận đề xuất của TGVPL để áp dụng hình phạt ở mức thấp nhất theo đề nghị của Kiểm sát viên (năm 2018: 128 vụ việc; năm 2019: 170 vụ việc; năm 2020: 110 vụ việc; năm 2021: 311 vụ việc). Hiệu quả hơn nữa, còn có khá nhiều vụ án hình sự mà TGVPL đề nghị Hội đồng xét xử áp dụng mức hình phạt thấp hơn đề nghị của Kiểm sát viên và được Hội đồng xét xử chấp nhận. Không chỉ vậy, đội ngũ TGVPL đã tham gia nhiều vụ án hình sự, giúp người bị buộc tội được hưởng án treo, dù Kiểm sát viên đề nghị áp dụng hình phạt tù có thời hạn (năm 2018: 06 vụ việc; năm 2019: 12 vụ việc; năm 2020: 10 vụ việc; năm 2021: 20 vụ việc). Bên cạnh đó, nhiều vụ án dân sự cũng được TGVPL thực hiện thành công, bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích của đương sự, được đương sự và các cơ quan tiến hành tố tụng ghi nhận, trong đó có nhiều vụ án nhờ có sự vào cuộc đầy tâm huyết và trách nhiệm của các TGVPL mà tranh chấp đã được hòa giải thành, Tòa án đình chỉ vụ án hoặc ra Quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự.

Ở Nghệ An, sự phối hợp chặt chẽ, nhịp nhàng giữa Trung tâm TGPL với các Sở, ban, ngành, đặc biệt là với các cơ quan tiến hành tố tụng cũng góp phần tạo nên nét nổi bật trong công tác tham gia tố tụng. Sự ra đời của Thông tư liên tịch số 11/2013/TTLT-BTP-BCA-BQP-BTC-VKSNDTC-TANDTC (thay thế Thông tư liên tịch số 10/2007) là một sự kiện quan trọng đánh dấu bước phát triển mới trong quan hệ phối hợp về TGPL trong hoạt động tố tụng. Tháng 5/2008, Hội đồng phối hợp liên ngành về TGPL trong hoạt động tố tụng tại Nghệ An được thành lập và đi vào hoạt động có nề nếp, có quy chế hoạt động riêng và xây dựng kế hoạch hàng năm. Điều này cũng góp phần đưa số lượng vụ việc tham gia tố tụng của Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Nghệ An tăng dần theo từng năm, đáp ứng yêu cầu về chỉ tiêu số lượng vụ việc được Bộ Tư pháp quy định và cũng góp phần đưa Nghệ An trở thành tỉnh có số lượng vụ việc TGPL dẫn đầu cả nước.

Các vụ án mà TGVPL tham gia đều đáp ứng được các yêu cầu về chất lượng vụ việc TGPL mà Bộ Tư pháp đã đề ra. Không chỉ vậy, mà còn có rất nhiều vụ án đạt chất lượng cao, đảm bảo tốt nhất quyền lợi hợp pháp của đương sự và góp phần quan trọng trong việc bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. Bên cạnh đó, theo phản hồi của các cơ quan tiến hành tố tụng, kỹ năng tham gia tố tụng của các TGVPL nhìn chung là tốt và đồng đều, đáp ứng yêu cầu, góp phần nâng cao chất lượng của công tác TGPL nói chung, hoạt động tố tụng nói riêng. Có một điều đáng ghi nhận và luôn cần được phát huy trong thời gian tới là các TGVPL đã rất năng động trong việc khai thác vụ việc tố tụng, hơn thế nữa, họ luôn có tinh thần cố gắng, nỗ lực nâng cao chất lượng của hoạt động tố tụng để từ đó góp phần nâng cao tính chuyên nghiệp trong dịch vụ TGPL cũng như không ngừng nâng cao vị thế của Trung tâm.

Bên cạnh những yếu tố thuận lợi mang tính khách quan và chủ quan như trên, thì công tác TGPL ở Nghệ An vẫn còn gặp những khó khăn, tồn tại trong việc đảm bảo nguồn lực thực hiện công tác này, kể cả nguồn lực con người và nguồn lực tài chính, cụ thể là chưa có chính sách thu hút nhân lực vào cơ quan TGPL, kinh phí hoạt động của Trung tâm cũng gặp khó khăn lớn bởi Trung tâm là đơn vị sự nghiệp không có thu. Bên cạnh đó, nhận thức của người dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số về công tác trợ giúp pháp lý còn chưa cao nên mức độ tiếp cận với dịch vụ TGPL miễn phí của đối tượng này còn hạn chế…

Nhìn lại chặng đường 25 năm qua, cho phép chúng ta khẳng định Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Nghệ An ngày càng lớn mạnh, cho phép chúng ta tự hào về những kết quả mà Trung tâm đã đạt được trong mọi mặt công tác, đặc biệt là trong hoạt động tố tụng – lĩnh vực quan trọng trong việc thực hiện chiến lược cải cách nền Tư pháp. Từ đó, chúng ta có quyền tin tưởng rằng, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo sâu sát, đầy trách nhiệm của lãnh đạo Sở Tư pháp cũng như lãnh đạo Trung tâm, với năng lực cung ứng dịch vụ TGPL ngày càng được nâng cao của đội ngũ TGVPL, cùng với sự đồng sức, đồng lòng nỗ lực cố gắng của cả tập thể thì Trung tâm TGPL sẽ luôn là địa chỉ tin cậy của người dân, từ đó giúp những đối tượng hưởng chính sách TGPL miễn phí được sử dụng dịch vụ này với chất lượng ngày càng tốt hơn, góp phần quan trọng trong công cuộc đổi mới công tác tư pháp trên địa bàn tỉnh nhà./.